„Sobór. Sobór pw. św. Aleksandra Newskiego w Warszawie 1892-1926”, e-book przewodnika warszawskiego Piotra Abramczyka to pasjonująca opowieść o kulisach powstania i zagłady jednego z najbardziej znienawidzonych przez Polaków budynków – cerkwi wybudowanej przez Rosjan na placu Saskim (dzisiejszym placu Piłsudskiego). 

Publikacja jest obszerna, ogrom informacji w niej zawartych powala na kolana. Książka została podzielona na osiem przemyślanych i tworzących zwartą całość rozdziałów, z których absolutnie każdy jest niezbędnym do zrozumienia decyzji o rozbiórce soboru. 

Rozdział I, zatytułowany „Prawosławie w Warszawie”, wprowadza nas w kulisy powstania kościoła unickiego, który w wyniku Unii Brzeskiej uznał jurysdykcję papieża, zachowując obrządek wschodni. Opisuje społeczność prawosławną na terenie miasta oraz przedstawia pierwsze warszawskie cerkwie. Pokazuje również, jak kościół unicki funkcjonował w czasie rozbiorów oraz w jaki sposób zmieniła się polityka cara w stosunku do unitów po upadku powstania listopadowego. 

Kolejny rozdział, zatytułowany „Warszawskie cerkwie”, rozpoczyna się od przedstawienia sytuacji, w jakiej znalazło się miasto po upadku powstania styczniowego. Niezwykle ciekawy jest opis zmagań warszawiaków z postępującą rusyfikacją. Największa część rozdziału II poświęcona jest istniejącym w tamtym czasie cerkwiom. Autor skupia się na sposobach, w jakich dochodzi do ich ufundowania i wybudowania, wyjaśnia dlaczego powstawały w strategicznych punktach miasta i jakie znaczenie miały dla zaborców i ich przedstawicieli mieszkających w tamtym czasie w Warszawie. 

Rozdział III – „Nowa katedra” przybliża powody polityczne, które doprowadziły do powstania soboru. Rozdział zawiera również opis uroczystości towarzyszących wmurowaniu kamienia węgielnego pod budowę nowej świątyni oraz bardzo ciekawą charakterystykę rosyjskich urzędników przybywających na służbę do „priwislinskiego” kraju, a zwłaszcza ich legendarne łapówkarstwo. 

Kolejny rozdział poświęcony jest budowie i eksploatacji cerkwi. Świetnie napisany, zawiera szczegółowe informacje na temat problemów, z jakimi zmagali się robotnicy przystępujący do wznoszenia soboru, jego wyglądu, rozmieszczenia poszczególnych ołtarzy oraz ikon. 

Następne cztery rozdziały poświęcone są historii soboru w czasie I wojny światowej oraz po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Tę część wyróżniają bardzo ciekawe wstawki, m.in. z „Kuriera Warszawskiego”, na którego łamach toczyła się dyskusja na temat losów soboru oraz bardzo ciekawy, przytoczony w całości stenogram z posiedzenia sejmowej podkomisji robot publicznych ze stycznia 1920 roku, podczas których ważyły się losy świątyni. Publikacja została wzbogacona o listę elementów zachowanych po rozbiórce soboru oraz tych, które rozbiórkę przetrwały, ale zostały zniszczone w czasie II wojny światowej. 

Książkę kończy „Epilog”, z którego dowiadujemy się losach placu Saskiego po rozbiórce cerkwi. 

„Sobór. Sobór pw. św. Aleksandra Newskiego w Warszawie 1892-1926” to jedna z najlepszych tego typu pozycji na rynku wydawniczym. Napisana przyjemnym w odbiorze językiem, szczodrze okraszona cytatami z lokalnej prasy sprawia, że jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki przenosimy się w czasie i stajemy się uczestnikami wydarzeń. Pozycja obowiązkowa nie tylko dla miłośników Warszawy.

19 grudnia 2020 roku