BUNTUJ SIĘ, ALE LOJALNIE
„Cesarz” Mikołaja Grabowskiego w Teatrze Ateneum miał swoją premierę w kwietniu 2019 roku i nadal przyciąga, bawi i przeraża widzów.
Nasz dobrotliwy pan. Jego umysł to komputer. Nosi w głowie całą kartotekę. Naciska klawisze – czarne i białe. Nigdy się nie myli. Wie, kto jest cieniem, a kto słońcem. Ma uszy dużego formatu. Poddanym rzuca drobne, a ludzi pałacu obdarza dobrami, żeby tylko zachowali lojalność. Jeśli ktoś odmawia, każe ściąć. Lubi postęp. Jeździ i otwiera. Tylko ci niecni studenci… Zaczęli myśleć. Popełniają nieostrożność. Pan więc nakazuje tańce i rozrywkę. „Zostaw myślenie, weź się za swawolenie”. Każe zamknąć uczelnie. Ratuje tym samym życie wielu studentom. W cesarstwie zaczyna dominować minusowość. Zaczyna panować też niepatrzenie. Zuchwalstwem jest spojrzeć mu w oczy. Kogo uzna? Kogo odrzuci? Godzina nominacji. Godzina degradacji. Jakiej trzeba mądrości, żeby ujarzmić salon? Mądrości albo karabinów maszynowych...
Spektakl Mikołaja Grabowskiego jest sceniczną adaptacją reportażu Ryszarda Kapuścińskiego i wyraźnie zamierzonym komentarzem do obecnego modelu sprawowania władzy w naszym kraju i do polskiego rządu. Bohaterem „Cesarza” Kapuścińskiego jest Hajle Sellasje, tyran rządzący w Etiopii przez 39 lat, władca absolutny, który dla własnych celów wykorzystywał głupotę swoich dworzan, służalców, ich małość, pazerność i tchórzostwo. Został obalony przez rewolucję. Swój kraj doprowadził do ruiny. Kiedy Ryszard Kapuściński w 1978 roku wydał reportaż, był on odczytywany jako oczywista alegoria ówczesnej władzy PRL. Dzisiaj niestety nie traci nic na aktualności. Sztuka Mikołaja Grabowskiego to uniwersalna metafora totalitaryzmu i dyktatury zawsze wykorzystującej do rządzenia te same narzędzia – lojalność poddanych opartą na strachu przed utratą pozycji i ich skłonności do przekupstwa. Ale ta metafora jest też pełna aluzji do obecnej władzy.
Bohaterowie inscenizacji to, oprócz cesarza, świta należąca do otoczenia władcy. Ale aktorzy zmieniają też role i co chwila stają się komentatorami swoich wcieleń oraz tego, co dzieje się w pałacu monarchy. Mamy tu zatem dwie perspektywy rządów cesarza. Najwięcej gorzkiej ironii zdaje się skupiać w sobie sam główny bohater, znakomicie zagrany przez Mariana Opanię. Jego kreacja to zamierzona karykatura Jarosława Kaczyńskiego, nietrudno to zauważyć. Poza tym jest w spektaklu wiele nawiązań do dzisiejszej sytuacji politycznej i gospodarczej w Polsce, do sukcesów, o których ma być głośno za granicą. Prawdziwy obraz nie ma dla władzy znaczenia. To zdaje się przede wszystkim obnażyć Mikołaj Grabowski.
Pomagają mu w tym również aktorzy: Dorota Nowakowska, Maria Ciunelis, Julia Konarska, Marian Opania, Bartłomiej Nowosielski, Wojciech Brzeziński, Janusz Łagodziński. Wszyscy wypadają doskonale. Groteskowe sceny z udziałem zamaskowanego, niewzruszonego Mariana Opani czy zapadające w pamięć tyrady niezastąpionej Doroty Nowakowskiej, której talent aktorski też jest jednym z największych atutów Teatru Ateneum, naprawdę warto zobaczyć. Do tego można dodać efektowne sceny tańczone w rytmie disco polo (skąd my to znamy?), bo „Hajle Silasje nakazywał rozrywkę”, czy scena z wyfruwającymi spod dywanu perskiego dolarami, łapczywie łapanymi przez poddanych i przez… widzów.
W którymś momencie jedna z postaci mówi „Nam jest wstyd za ten kraj”. Kraj, w którym myślenie jest nieostrożnością, w którym panuje „godzina manipulacji” i „dziwne jest życie teczek”, w którym „pan rzuca poddanym drobne, ale ludzi pałacu obdarza dobrami” i „wszystko jest jasne w sposób ciemny”. Smutne, bo ciągle prawdziwe.
Marta Chodorska
Fot. Bartek Warzecha
CESARZ
Autor: Ryszard Kapuściński
Adaptacja, reżyseria i opracowanie muzyczne: Mikołaj Grabowski
Scenografia i kostiumy: Zuzanna Markiewicz
Obsada: Maria Ciunelis
Julia Konarska/ Paulina Gałązka
Dorota Nowakowska
Wojciech Brzeziński
Tomasz Schuchardt/ Bartłomiej Nowosielski
Janusz Łagodziński
Marian Opania
Czas trwania: 120 minut (1 przerwa)
Data premiery: 30 marca 2019 roku
Teatr Ateneum
ul. Jaracza 2