MORALNE CZY NIEMORALNE?
„Opowieści niemoralne” w Teatrze Powszechnym to spektakl o ciele, o seksie i nagości, ale bez seksu i nagości. To zachęta do tego, aby obejrzeć przedstawienie.
Jak podaje nam program spektaklu, inspirację do powstania „Opowieści niemoralnych” w reżyserii Jakuba Skrzywanka stanowiły filmy Waleriana Borowczyka (m.in. „Opowieści niemoralne” i „Dzieje grzechu”), transkrypt rozprawy sądowej Romana Polańskiego oskarżonego w stanie Kalifornia w marcu 1977 roku o molestowanie nieletniej oraz materiały dotyczące współczesnego fetyszyzmu. Jakub Skrzywanek i Weronika Murek (scenariusz) stworzyli sztukę składającą się z trzech części, które łączy temat oraz źródło tytułów – to też tytuły filmów Borowczyka. Pod każdym innym względem są to części bardzo różne.
Pierwsza część, zatytułowana „Dzieje grzechu”, to metaforyczny powrót do czasu rewolucji obyczajowej na zachodzie i czasu, kiedy Walerian Borowczyk tworzył filmy na emigracji i zdobywał nagrody, a w Polsce Ludowej był uznany za gorszyciela i zakazany. Oczywiście spektakl Skrzywanka wiąże się z tematyką erotyczną podejmowaną przez reżysera, ale dla nas przede wszystkim ważne staje się pytanie, czy marzenia Borowczyka o wolności się ziściły. Wszystko, co dzieje się w tej części, dzieje się „pod osłoną” Kościoła, dosłownie i w przenośni. Zaczyna się od konfesjonału i pseudospowiedzi, a potem mamy dom (Kościół?) i tematykę cielesności. Autorka scenografii, Agata Skwarczyńska, niewątpliwie w tym spektaklu zaintrygowała symboliką i nietypowymi rozwiązaniami. Pozwala nam – widzom – podglądać to, co za ścianą. Ten akt obnaża hipokryzję Kościoła. Pojawiają się tu pytania o to, czy przed snem należy rozmawiać z Bogiem czy z ciałem? Czy polucja jest czymś złym? Czy należy się jej wstydzić? W jakim stopniu definiuje nas natura, a w jakim kultura? Czy łóżko jest na pewno moim miejscem?
Druga część, pod tytułem „Bestia”, to powrót do słynnego oskarżenia Romana Polańskiego. Sceny z mieszkania Nicholsona ilustrowane są fragmentami wypowiedzi z przesłuchań, z rozprawy sądowej oraz wyświetlanymi zdjęciami. Akt II ma bardzo mocną wymowę. Cisza buduje coraz większe napięcie. Uderzające są fragmenty wypowiedzi, z których z jednej strony wyłaniają nam się konsekwencje rewolucji seksualnej z 1968 roku („Powiedziałam o tym publicznie. - I co ci to dało?”), a z drugiej groza gwałtu na trzynastolatce. W kontekście części I tutaj twórcy próbują, zdaje się, podkreślić różnicę między gwałtem i przemocą a seksualnością. Odczytać możemy tu też echa oskarżeń o molestowanie w teatrach oraz o przemoc seksualną w Kościele, a Jakub Skrzywanek chce głośno mówić o winach, o sprawiedliwości i o tym, jakimi prawami może rządzić się świat sztuki.
Akt trzeci – „Goto. Wyspa miłości” – zdominowany jest przez monumentalną i wymowną scenografię przypominającą surrealistyczny ogród, w którym to, co ludzkie przenika się ze światem natury. Olbrzymie konary drzew przywodzą na myśl ciała ludzie, ale nie te spowite w grzechu z aktu I, ale nieznające granic przyjemności, cieszące się sobą. Powrót do raju to powrót do natury, a powrót do natury, to naturalne potrzeby człowieka, to przyjemność doświadczania cielesności i radość seksu. „Człowiek nie da nic, czego nie dałaby natura”.
Twórcy spektaklu „Opowieści niemoralne” podejmują szereg różnych problemów związanych z seksualnością człowieka i ogólnie rozumianą (a może narzucaną?) moralnością. Tematem sztuki jest seks, ale też cielesność, przemoc, wolność, Bóg, Kościół, wiara, teatr, sztuka. Te trzy opowieści, trzy różne formy teatralne nie dają rozwiązań ani odpowiedzi na trudne pytania. Te opowieści owe trudne pytania zadają z dużą siłą rażenia, bo zdaje się, że w świecie, w którym przyszło nam żyć nie do wszystkich jeszcze te pytania dotarły.
Marta Chodorska
Fot. Magda Hueckel
OPOWIEŚCI NIEMORLANE
Scenariusz i reżyseria: Jakub Skrzywanek
Scenariusz i dramaturgia: Weronika Murek
Scenografia Agata Skwarczyńska
Muzyka: Konstanty Usenko
Obsada: Aleksandra Bożek, Arkadiusz Brykalski, Michał Czachor, Grzegorz Falkowski, Andrzej Kłak, Natalia Lange, Maria Robaszkiewicz
Czas trwania: 185 minut (2. przerwy)
Data premiery: 25 września 2021 roku
Teatr Powszechny
ul. Zamoyskiego 20